“دنده مرده” یک اصطلاح خودرویی است که احتمالا شما هم آن را شنیده اید. حتی اگر این اصطلاح جالب را نشنیده باشید، قطعا متوجه حالتی که در خودرو ایجاد می کند شده اید. به هر حال دنده مرده همان طور که از نامش پیداست، مربوط به دنده و مرکز اصلی آن یعنی جعبه دنده می باشد.
دنده مرده چیست؟
حالا برویم به سراغ توضیح این اصطلاح. اول از همه باید به سیستم دنده و جعبه دنده اشاره کنیم. می دانید که این سیستم در خودروها یا به صورت دنده دستی می باشد و توسط خود راننده در دور موتورهای مختلف تعویض می گردد. و یا اینکه خودرو دارای گیربکس اتومات می باشد و سیستم هوشمند آن با توجه به فشاری که بر پدال گاز وارد می شود و متناسب با دور موتور، دنده را تعویض می کند.
دنده مرده زمانی اتفاق می افتد که دنده در دور موتور پایین و نامناسب عوض شود. یعنی هنوز زمان دنده عوض کردن نرسیده باشد اما این کار انجام شود! در این هنگام دنده به خوبی جا نمی رود و یا مدت کوتاهی بعد از تعویض، دنده از جا می پرد و به حالت خلاص درمی آید (ممکن هست که دنده به حالت قبل برنگردد اما حتما ماشین کند و کم توان خواهد شد). به این حالت در رانندگی دنده مرده گفته می شود. البته که تعویض دنده کار پیچیده ای نیست، اما یکسری اشتباهات یا سهل انگاری ها باعث می شود آسیب زیادی به سیتم فنی خودرو و جعبه دنده وارد شود. به همین خاطر توصیه می کنیم مواردی که در ادامه گفته می شود را به خوبی به خاطر بسپارید و رعایت نمایید.
دنده مرده چرا اتفاق می افتد؟
هر خودرویی در حین حرکت، باید در محدوده مشخصی از دور موتور، تغییر دنده در آن صورت بگیرد. این محدوده مشخص در واقع زمانی است که دارای بیشترین نیروی گشتاور می باشد و تعویض دنده باید در این حالت انجام شود. راننده های با تجربه اغلب با تغییر صدای موتور تعویض دنده را انجام می دهند اما به هر حال این کار یک اصولی هم دارد. در دفترچه راهنمای هر خودرویی از سوی سازنده آن، این محدوده برای تعویض دنده ذکر شده است که می تواند در هر خودرویی کمی بالا و پایین باشد.
اما به طور کلی، گفته می شود که تعویض دنده بین دور موتور ۳ تا ۴ هزار انجام شود که البته در مسیرهای سربالایی، بهتر است کمی این محدوده را بالاتر در نظر بگیرید.
بنابراین زمانی که دنده ماشین را در دور موتور پایین تر از محدوده لازم تغییر دهید، ماشین توانایی و نیروی لازم برای ادامه حرکت را ندارد (یعنی به خودرو دنده مرده داده اید). شتاب خودرو در این حالت به شدت افت می کند و به سختی برای ادامه حرکت، شتاب می گیرد که می تواند خطرناک هم باشد و باعث تصادف در حین رانندگی شود.
بهترین زمان مناسب برای تعویض دنده
زمانی که در حال حرکت با خودرو هستید و گاز می دهید، تا یک جایی خودرو سرعتش زیاد می شود و شتاب می گیرد که در این حالت نیازی به تعویض دنده نیست. اما از یک جایی به بعد دیگر خودرو تغییری در سرعت نمی دهد زیرا دامنه حرکت و سرعت آن با دامنه دور موتور همخوانی ندارد. پس باید دنده را تغییر دهید وگرنه دور موتور بالاتر می رود و گیربکس صدایی شبیه به زوزه ایجاد می کند. در این حالت به موتور و گیربکس فشار زیادی وارد می شود که می تواند در دراز مدت باعث بروز خرابی و خسارت در آنها شود.
دیدید که دنده عوض کردن باید در زمان مناسب و با دور موتور مناسب صورت بگیرد. راهنمای زیر که بر اساس سرعت و عدد کیلومترشمار است، می تواند کمک خوبی باشد برای اینکه بدانید چه زمانی باید دنده را تغییر دهید (این موضوع در کم کردن دنده ها کمک خوبی است).
از ۰ تا ۲۵ کیلومتر در ساعت: دنده ۱
از ۲۵ کیلومتر تا ۵۰ کیلومتر در ساعت: دنده ۲
از ۵۰ کیلومتر تا ۷۵ کیلومتر در ساعت: دنده ۳
از ۷۵ کیلومتر تا ۱۰۵ کیلومتر در ساعت: دنده ۴
از ۱۰۵ کیلومتر به بالا: دنده ۵
دنده مرده چه مشکلاتی برای خودرو ایجاد می کند؟
به طور کلی هر کاری که به صورت اصولی انجام نشود؛ قطعا باعث بروز خرابی می شود. معمولا خودروهایی که رانندگان آنها به تعویض دنده و زمان دقیق و مناسب برای تغییر آن اهمیت نمی دهند، به مرور زمان دچار مشکلاتی در موتور و گیربکس می شوند. مانند:
۱. احتراق ناقص سوخت در موتور و ناک زدن موتور
۲. آسیب دیدن سیستم کلاچ
۳. آسیب به سوپاپ
۴. خرابی رینگ پیستون، جداره داخلی پیستون یا بوش پیستون
۵. روغن سوزی افتادن خودرو
۶. پاره شدن تسمه تایم
نکته: این فقط یک زودهنگامی زمانی در جابجایی دنده نیست بلکه باعث می شود عملکرد موتور، زمانبندی انجام وظایفش و همچنین عملکرد تک تک قطعاتی همچون واتر پمپ، سیستم روغن کاری، ترموستات و… که برای خنک کردن موتور و روان کردن کار قطعات بسیار بااهمیت هستند، دچار اختلال شود. باید بگوییم که یک رانندگی بد باعث خرابی ماشین می شود و به مرور زمان عمر موتور خودرو کم و کمتر می شود.
دنده مرده در خودروهای دنده اتوماتیک
قبلا هم گفتیم که تعویض دنده در ماشین های اتوماتیک به صورت هوشمند و توسط سیستم گیربکس و با توجه به شرایط انجام می گیرد. اما در بسیاری از خودروهای ایرانی و چینی دارای گیربکس اتوماتیک، دنده مرده دیده می شود.
دلیل این موضوع مشکلات نرم افزاری موجود در کامپیوتر گیربکس اتوماتیک است که با آپدیت گیربکس و تیونینگ حل می شود. می توان گفت که تقریبا ۹۰ درصد خودروهای ایرانی و خارجی اتوماتیک مخصوصا از نوع چینی دارای مشکلات نرم افزاری گیربکس هستند. مشکلاتی مثل:
۱. تاخیر در تعویض دنده ها
۲. تاخیر در معکوس کشیدن زمان حرکت در سربالایی ها و همچنین موقع شتابگیری
۳. ضربه زدن و ایجاد صدای تقه در تعویض دنده ها
۴. دنده مرده رفتن به خصوص در مسیرهای سربالایی
آپدیت گیربکس در این خودروها کار بسیار ضروری است که اگر انجام نشود مشکلات زیادی ایجاد می کند.
